www.proantica.fora.pl

gelo

Ewolucja hełmu rzymskiego

W czasach profesjonalizacji armii mniej więcej od czasów reformy Mariusza starano się zunifikować uzbrojenie zaczepne i obronne legionistów. Dotyczyło to również hełmów, które przechodziły liczne przemiany i modyfikacje wynikające z użycie materiałów i techniki produkcji jak również funkcji (hełmy piechoty legionowej, hełmy oddziałów posiłkowych, hełmy kawaleryjskie).
W czasach panowania Augusta na wyposażeniu rzymskiej armii pojawił się masowo produkowany, tani oraz prosty w konstrukcji hełm typu Coolus występujący w aż dziewięciu modyfikacjach od A do I. Była to właściwie kopia hełmu galijskiego do którego dodano jako typowy rzymski wyróżnik nakarczek, naczólnik oraz napoliczniki. Naczólnik miał postać odkutej z jednego kawałka metalowej płytki, która wzmacniała dodatkowo od przodu dzwon hełmu, chroniąc ja przed cieciami z góry. Oczywiście miało to bardzo praktyczne zastosowanie. Zniszczony i pęknięty naczólnik można było łatwo wymienić podczas gdy dzwon pozostawał nienaruszony. Napoliczniki, ruchome na zawiaskach, odpowiednio wyprofilowane chroniły twarz przed cieciami z boków. Pozostawiały jednak odsłonięte oczy, usta oraz uszy umożliwiając w ten sposób komunikacje wzrokowo - werbalną. Nakarczek dostatecznie wydłużony oraz nachylony pod odpowiednim katem, chociaż w pierwszych odmianach Coolusa zupełnie prosty, chronił przed atakiem w tył głowy oraz szyje. Skuteczne zabezpieczenie zarówno przed piechotą jak i kawalerią wroga.
W tym samym mniej więcej czasie na wyposażenie legionów weszła inna odmiana hełmu tzw. hełm imperialno - italski z jego ośmioma modyfikacjami od A do I. Początkowo wykonywany z brązu. Nawiązywał do tradycji lokalnych samnickich, etruskich ale nosił również cechy galijskie. Nie posiadał tzw. brwi, mógł w niektórych odmianach posiadać mocowania dla kit i pióropuszy wykonanych z włosia końskiego. Miał ruchome napoliczniki oraz duży nakarczek. Charakterystyczne dla tego typu hełmu są pojawiające się często zdobienia w postaci aplikacji brązowych np.: domki na napolicznikach albo tzw. aedicula na dzwonie bądź kartusze ( tabula ansatae) i napisy z nazwiskiem właściciela hełmu, przynależnością do konkretnej jednostki wojskowej włącznie.
Najlepsze zakłady produkujące żelazne hełmy znajdowały się na terenie Galii. Wraz z jej podbojem przez Cezara zakłady te jak i pracujący w nich rzemieślnicy stały się częścią imperium romanum. Z faktem tym związane jest wprowadzeni kolejnego hełmu, chyba najbardziej charakterystycznego dla wojskowości rzymskiej tzw. imperialno - galijskiego (odmiany od A do K). Hełm ten posiadał głęboki dzwon o niemal pionowych u dołu ścianach, naczólnik, a nad nim faliste wypukłości, tzw. brwi, z tylu duży nakarczek wraz z uchwytem do noszenia, a nad nim tzw. fałdy. Część twarzową osłaniały napoliczniki z przodu z wycięciami na oczy i usta z tylu na uszy. Ilość brwi i fałd, kąt nachylenia nakarczka oraz profil policzków różniły się w poszczególnych odmianach. Hełmy te mogły być zdobione brązowymi rozetami na policzkach oraz okuwane wąskimi paskami brązu na krawędziach.

Regularnej piechocie rzymskiej towarzyszyły w tej samej liczbie oddziały pomocnicze tzw. auxilia, rekrutujące się z plemion podbitych oraz wszystkich tych ludów które nie posiadały obywatelstwa rzymskiego, a biegłe w wojskowym rzemiośle i odważne zechciały po odbyciu trzydziestoletniej służby takowe obywatelstwo otrzymać. Prócz wysokości żołdu, odziały te zorganizowane kohorty, różniły się ekwipunkiem. Najkrócej i najprościej był on tańszą i uproszczona kopią ekwipunku regularnej piechoty legionowej. W związku z tym na osobne traktowanie zasługują hełmy oddziałów posiłkowych. Hełmy piechoty posiłkowej ( występujące w czterech odmianach od A do D) były o wiele prostsze w budowie i pozbawione elementów zdobniczych. Naśladowały najczęściej hełmy typu Coolus albo imperialno - galijskie. Miały w naczólnik, nakarczek oraz ruchome policzki. Czasami dodawano im krzyżowe wzmocnienie, przynitowane do dzwonu(Typ C). Wynalazek ten pojawił się w trakcie tzw. wojen dackich (101 - 106 n.e. ) za panowania Trajana. Okazał się skuteczny przeciw dackim kosom (rhomphoi) osadzonym pionowo na drzewcu. Takie hełmy wykonywano metodą zwaną współcześnie drykowaniem lub ręcznym w yoblaniem. Z kawałka metalu w kształcie krążka toczonego na formie drewnianej lub metalowej uzyskiwano pożądany kształt figury obrotowej. Do wykonania potrzebna była duża siła prawdopodobnie uzyskiwana za pomocą tzw. koła wodnego.
Hełmy oddziałów łuczniczych przeważnie wschodniego pochodzenia miały kształt koniczny przypominający dawne hełmy asyryjskie ale zaopatrzone w typowo rzymskie dodatki jak napoliczniki oraz nakarczek czasami wykonany z łusek lub lamelek mocowanych do tkaniny lub skóry.

W skład oddziałów posiłkowych wchodziły również szwadrony jazdy (Cohors Equitata).
Pierwszy prawdziwie kawaleryjski hełm (sklasyfikowany w dziewięciu odmianach od A do I) pojawił się w pierwej pol. I wieku n.e. Hełmy kawaleryjskie oparte były w zasadzie na hełmach piechoty legionowej, z nakarczkiem znacznie przedłużonym w dół. Hełm taki posiadał wycięcia na uszy oraz rozszerzone policzki, dość szczelnie skrywające twarz, z wyjątkiem oczu nosa i ust. Być może właśnie hełmy kawaleryjskie przechodziły najbardziej widoczne zmiany. W pierwszej pol. II wiek n.e. wprowadzony został imponujący, głęboki żelazny hełm(typ E z Hedderheim) z krzyżowym wzmocnieniem na dzwonie przymocowanym spiczastymi nitami. Miał pokaźne napoliczniki zakrywające uszy i szczękę zapinane za pomocą haka. Ze względu na swą głębokości nakarczek i napoliczniki opierały się na ramionach jeźdźca. Było to jednak dopuszczalne ograniczenie, ponieważ kawalerzysta rzadko podnosił wysoko głowę do góry. Był jednak dobrze chroniony w trakcie walki kawaleryjskiej przed uderzeniami w szyje i kark. Hełm ten być bogato zdobiony okuciami z brązu. Ten typ hełmu wszedł w III wieku n.e. na wyposażenie oddziałów piechoty.

Na podstawie:

H.R.Robinson: The Armour of Imperial Rome.1975
P.Conolly: Grece and Rome at War. 1981
J. Warry: Armie świata Antycznego.1995
M.Simkins: The Roman Army from Hadrian to Constantine 2001
Z.Żygulski jun.: Broń Starożytna. 1998

Autor: Kuba